گروه آموزشی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
مقدمه
مقطع کارشناسی ارشد ناپیوستۀ رشتۀ تحصیلی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت یکی از دوره‌های تحصیلات تکمیلی است که در آن دانش‌آموختگانی تربیت می‌شوند که از دانش و مهارت کافی برای نیاز سنجی، طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه‌های آموزشی مرتبط با سلامت جامعه برخوردار باشند و فرد، گروه، جامعه و سازمان را در جهت تأمین، حفظ و ارتقای سلامت جامعه توانمند سازند. در این راستا، جلب مشارکت مردم استفاده از سرمایه‌های اجتماعی و جلب حمایت سیاستگذاران از جمله فعالیتهای حرفه‌ای است که به‌کار گرفته می‌شود. ارتقاء سواد سلامت جامعه، شکل‌دادن به ارزش‌ها، باورها و رفتارهای سالم، اصلاح هنجارهای گروهی و شیوۀ زندگی سالم، و توسعه مهارتهای زندگی نیز از جمله وظایف دانش‌آموختگان این رشته است که طی دورۀ مصوب، موفق به کسب توانمندیهای لازم خواهند شد.
عنوان رشته به فارسی
آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت Health Education and Health Promotion
تعریف رشته:
آموزش بهداشت و ارتقای سلامت عبارت است از «آموزش و ترغیب فرد، اجتماع، سازمان و قادر سازی آنها برای تاثیر گذاری بر مولفه های موثر بر سلامت و توسعه ابزارهای فردی و اجتماعی که به مردم برای حفظ و ارتقای سبک زندگی سالم، رفاه جامعه و کیفیت زندگی کمک می کند» این رشته در برگیرنده طیف وسیعی از علوم از جمله علوم رفتاری، اجتماعی، روانشناسی، جامعه شناسی، مردم شناسی، رسانه، ارتباطات، فناوری و فناوریهای نوین، تعلیم و تربیت، مشاوره و علوم بهداشتی- پزشکی است.
رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت در مقطع کارشناسی ارشد توسعه مهارتهای فردی در نیاز سنجی، تجزیه و تحلیل رفتار فردی، اجتماعی و سازمانی، برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی مداخلات آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت است. همچنین در این مقطع از روشهای پژوهش کمی و کیفی و تعیین کننده های سلامت روشهای مشاوره، نظریه_های مطالعه و تغییر رفتار سلامت در همه سیاستها و سایر استراتژیهای ارتقای سلامت، ارزشیابی مداخلات و عملکرد مبتنی بر شواهد بهره گیری می شود.
شرایط و نحوه پذیرش در دوره
داوطلبین باید علاوه بر شرایط پذیرش دانشجو از شرط اختصاصی ذیل برخوردار باشند.
دارا بودن مدرک کارشناسی در یکی از رشته های بهداشت عمومی، پرستاری، مامایی، مهندسی بهداشت حرفه ای، مهندسی بهداشت محیط، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، هوشبری، مدارک پزشکی، علوم تربیتی، مشاوره، مردم شناسی، علوم اجتماعی، روانشناسی، تکنولوژی، اتاق عمل، فناوری اطلاعات سلامت، و مطالعات ارتباطی و فناوری اطلاعات از یکی از دانشگاه های معتبر داخلی و خارج از کشور که به تایید وزارت بهداشت، درمان ،آموزش پزشکی و یا وزارت علوم ، تحقیقات فناوری رسیده باشد.
تاریخچه و سیر تکاملی دوره در جهان و ایران
بعد از اجلاس آلماآتا در سال1978 که در آن هدف اصلی تحقق سلامت برای همه و مراقبتهای بهداشتی اولیه معرفی شد و اهدافی برای سال2000 تحت عنران برنامه سلامت شکل گرفت و آموزش بهداشت به عنوان اولین جزء PHC مطرح شد. در اجلاس اوتاوا در سال1986 آموزش بهداشت و ارتقای سلامت مورد تایید و تاکید سازمان بهداشت جهانی قرار گرفت و با عنوان " منشور اوتاوا" تصویب شد. مکانسیمهای عملیاتی این منشور عبارت بود از ایجاد سیاست عمومی مرتبط با سلامتی، ایجاد محیط های حمایت کننده، باز نگری سیستم خدمات بهداشتی درمانی، تقویت اقدامات جامعه در خصوص سلامتی و توسعه مهارتهای فردی.
در ایران سال 1330 هجری شمسی آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت به عنوان یک حرفه خاص مطرح شد. اداره آموزش بهداشت تحت عنوان اداره تبلیغات در وزارت بهداری وقت شروع بکار کرد. در آن زمان دوره ای مقدماتی به مدت شش هفته برای شش نفر از کارکنان جهت آموزش مبارزه با مالاریا ترتیب داده شد و این افراد به مناطق مختلف کشور اعزام شدند. در سال 1331ده نفر لیسانس برای آموزش سلامت انتخاب شدند و 4 ماه تحت آموزشهای لازم قرار گرفتند. در سال1340 اداره آموزش بهداشت تحت نظر معاونت فنی وزارت بهداری قرار گرفت و در سال 1351 به دفتر آموزش بهداشت عمومی تغییر نام یافت و فعالیتهای آن نیز گسترده شد. طی سالهای بعد تا 1355 به موازات تربیت مربی بهداشت در داخل کشور که پس از تاسیس دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، همکاری این موسسه را نیز در پی داشت. با استفاده از بورس های اعطایی ایالات متحده، انگلیس و سازمان بهداشت جهانی همه ساله چند نفر از مربیان بهداشت با گذراندن امتحان زبان انگلیسی برای طی دوره های یک ساله فوق لیسانس آموزش بهداشت به کشورهای فوق اعزام شدند بعد از انقلاب توسط دانشکده بهداشت دانشگاه تهران دوره های آموزشی برای تربیت کارشناسی ارشد آموزش بهداشت برگزار شد. تربیت دانشجو در رشته آموزش بهداشت در مقطع دکتری از سال 1367 آغاز گردیده است. در دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان اولین دوره کارشناسی ارشد آموزش بهداشت در سال1392 با پذیرش 2 نفر صورت گرفته است.
ارزش ها و باورها
عقاید و ارزش های حاکم در این رشته عمدتا بر گرفته از قوانین و مقررات دین مبین اسلام و فرهنگ ایرانی- اسلامی است. اسلام بر حفظ سلامت بر اساس مسئولیت های فردی و اجتماعی تاکید خاص دارد. از انجا که هدف علم آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت توانمندسازی افراد و جامعه برای کنترل عوامل موثر بر سلامت است. لذا آموزه های این رشته نقش مهمی در استقرار جامعه سالم به عهده دارد. این رشته بر اساس نیاز های فردی، سازمانی و اجتماعی برای بهبود رفتار و توسعه فرهنگ و سبک زندگی سالم مبتنی بر فرهنگ و مذهب ایرانی اسلامی بنا گردیده است و دانش آموختگان این رشته با استفاده از مجموعه علوم پزشکی، بهداشتی، اجتماعی، رفتاری و تلفیق آنها با یکدیگر مردم و سازمان ها را در جهت تامین، حفظ و ارتقاء سلامت توانمند می سازند و در این مسیر از مشارکت بخش های مختلف جامعه و حمایت سیاستگذاران بهره می جوید. علاوه بر سلامت محوری و تاکید بر عدالت در توزیع سلامت، این رشته بر فرهنگ سازی تدریجی مبتنی بر پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی نیز باور دارد. در این برنامه بر ارزشهای زیر تاکید می شود.
- ارزش های اسلامی- ایرانی
- اخلاق مداری
- نظام مندی مجامع نگری
- اجتماع محوری
- عدالت محوری
- سلامت محوری
- مشارکت، همکاری و توانمند سازی
دور نما (چشم انداز)
تا سال 1404 شمسی و هم گام با اهداف سند چشم انداز ملی، رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت در مقطع کارشناسی ارشد، به استانداردهای آموزشی در سطح جامعه دست یابد و دانش آموختگان این مقطع قابلیت توانمندسازی جامعه و ایجاد بستر مناسب ارتقای سطح سلامت محیطی، سازمانی و اجتماعی در کشور فراهم نمایند همچنین تربیت دانش آموختگان این مقطع آموزش و ارتقاء سلامت باعث ارتقاء سطح سلامت جامعه، افزایش بهره وری و کاهش بار بیماری ها و هزینه های تشخیصی، درمانی و توان بخشی گردد.
رسالت (مأموریت)
مأموریت رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت در مقطع کارشناسی ارشد، تربیت دانش آموختگانی است که با کسب دانش و مهارت های حرفه ای قادر به شناخت جامعه، ارزیابی نیازهای فردی، سازمانی و اجتماعی، برقراری ارتباط مناسب و مؤثر، تصمیم گیری، خدمات آموزشی، مدیریتی، پژوهشی و مشاوره ای و طراحی مداخلات و پژوهش های مرتبط با سلامت در راستای افزایش آگاهی، بهبود نگرش و تغییر رفتار گروه های مختلف جمعیتی بر اساس ارزش های اسلامی، فرهنگی و انسانی باشند به گونه ای که به ارتقای سلامت و شکل گیری سبک زندگی سالم منتهی گردد.
اهداف کلی
اهداف کلی این رشته تربیت و توانمندسازی دانش آموختگان به منظور:
- بکارگیری رویکردها و استراتژی های ارتقاء سلامت
- اصلاح و توسعه رفتارها و تصمیمات ارتقادهنده سلامت در سطح فردی، اجتماعی و سازمانی
- بهبود سبک زندگی سالم و کیفیت زندگی در جامعه
- ترویج فرهنگ سلامت جامعه
نقش های دانش آموختگان در جامعه:
عبارت است از آموزشی/پژوهشی/مشاوره ای/مدیریت/برقراری ارتباط
وظایف حرفه ای دانش آموختگان به ترتیب هر نقش به شرح زیر است:
الف- نقش آموزشی
- طراحی، اجرا و ارزشیابی دوره های آموزشی رسمی و غیر رسمی
- توانمند سازی کارکنان نظام سلامت و توانمندسازی اجتماعی
- اجرای برنامه های آموزشی در برقراری ارتباطات در سطوح سازمانی و اجتماعی
- تولید و استانداردسازی مواد و محتوای آموزشی
- بکارگیری روش های آموزشی نوین
ب- پژوهشی
- تولید دانش و شواهد علمی از طریق طراحی و اجرای پژوهش های علمی برای
- شناسایی و انتخاب کانال های ارتباطی مؤثر برای آموزش
- مطالعه عادات، آداب و رفتار مردم و سبک زندگی در ارتباط با مسائل بهداشتی
- مطالعه اثربخشی برنامه های آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
- تحلیل محتوا در مواد آموزش سلامت
- نیازسنجی و تعیین اولویت ها
- مطالعه رفتار بر اساس تئوری ها و مدل ها
- ابزارسازی در پژوهش های آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
- گردآوری و تحلیل داده ها و مستندسازی
- انتشار مقاله در مجلات معتبر ارائه نتایج پژوهش های انجام گرفته مرتبط با سلامت
- ارائه دستاوردهای پژوهشی در مجامع علمی داخلی و خارجی
- نقد و داوری طرح ها، مقالات و متون علمی
- همکاری در طرح های ملی، منطقه ای و بین المللی مرتبط با سلامت
ج- ارائه مشاوره در زمینه های:
- برای تغییر و بهبود رفتار و سبک زندگی ایمن و ارتقاء دهنده سلامت در گروه های جمعیتی (کودکان، نوجوانان، جوانان، زنان، سالمندان، معلولین و.....)
- برای پیشگیری و کنترل رفتارهای پرخطر و آسیب های روانی اجتماعی (سوء مصرف مواد و داروها، HIV/ایدز)
- برای سلامت جنسی
د- مدیریت و رهبری
نقش مدیریتی با توجه به موارد زیر انجام می گردد:
- برنامه ریزی
- تأمین منابع
- سازمان دهی
- ظرفیت سازی
- هدایت و رهبری
- پایش و ارزشیابی
ه- برقراری ارتباط
برقراری ارتباط مؤثر با گروه ها، تشکل ها و سازمان های اجتماعی به منظور ترغیب، جلب مشارکت و حمایت های آن ها برای تسهیل و توسعه برنامه های آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت شامل:
- ایجاد ائتلاف و یا توسعه هماهنگی های درون و بین بخشی
- ارتباط با رسانه های محلی
- ارتباط مؤثر با سازمان های دولتی و غیردولتی از جمله انجمن ها و سازمان های مردم نهاد
- بهره گیری از فن آوری های اطلاعات و ارتباطات نوین
جایگاه شغلی دانش آموختگان:
دانش آموختگان این دوره می توانند در جایگاه های زیر انجام وظیفه نمایند:
- ستاد وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی و مؤسسات وابسته
- مراکز تحقیقاتی
- مراکز مشاوره و خدمات آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
سایر سازمان های ذیل:
- آموزش و پرورش
- صدا و سیما و نهادهای رسانه ای و خبر گزاری ها
- مراکز جامع سلامت
- معاونت اجتماعی شهرداری(سرای محله و خانه های سلامت)
- حوزه های ممیزی و ارزیابی محصولات فرهنگی و آموزشی(وزارت ارشاد، بنیاد ملی بازی های رایانه ای)
- معاونت های اجتماعی(سازمان های مختلف من جمله وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی) و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه(آموزش پیشگیری فرهنگی و اجتماعی)
- توانمندی و مهارت های مورد انتظار برای دانش آموختگان
الف- توانمندی های پایه مورد انتظار
توانمندی های عمومی مورد انتظار برای دانش آموختگان این مقطع عبارتند از: آمار و روش های آنالیز داده ها به روش های آماری پارامتریک و ناپارامتریک و محاسبه حجم نمونه و تحلیل داده ها، همچنین اپیدمیولوژی، شناخت عوامل مؤثر بر وضعیت بیماری و سلامت در جامعه (عوامل بیماری زا، میزبان، محیط) و مدل های مختلف اپیدمیولوژی (مثلث اپیدمیولوژیک، شبکه علیت، مدل چرخ) و تقسیم بندی فاکتورهای اپیدمیولوژیک بر حسب زمان، مکان و شخص(مفهوم ارتباط و علیت)
ب) توانمندیهای اختصاصی مورد انتظار
- ارتباطات، تعامل بین بخشی، مذاکره
- به کار گیری فناوری های آموزشی، آموزش افراد در سطوح مختلف
- پزوهش در اموزش بهداشت و ارتقاء سلامت
- طراحی، برنامه ریزی، اجرا و ارزشیابی مداخلات تغییر رفتار
- به کارگیری رویکردهای ارتباطی در تغییر رفتار فرد و جامعه
- تحلیل رفتار مبتنی بر عوامل موثر بر سلامت
- مشاوره
ج- مهارتهای عملی مورد انتظار
- مشاوره فردی و گروهی
- هدایت بحث گروهی
- ارائه سخنرانی، نمایش عملی یا ایفای نقش
- تهیه طرح درس
- طراحی پیام( دیداری، شنیداری، و نوشتاری)
- تولید رسانه، دیجیتال( مولتی مدیا، پادکست)
- تولید فیلم آموزشی کوتاه، تیزر تبلیغاتی سلامت
- تولید رسانه چاپی( کتابچه، پوسترفپمفلت)
- تولید و تنظیم محتوا
- نقد و تحلیل( رسانه، مخاطب)
- مهارت ارتباطی( مصاحبه فردی و پژوهشی)
- تحلیل موقعیت و طراحی برنامه مداخله در محیط کار
- تحلیل مراکز مراقبت سلامت
- تحلیل موقعیت و طراحی برنامه مداخله در اجتماع
- تحلیل موقعیت و طراحی برنامه مداخله در محیط مدرسه
- تحلیل گروه هدف رسانه ای و تولید رسانه
راهبردهای آموزشی
راهبردهای اجرایی برنامه آموزشی با استفاده از تلفیقی از فعالیتهای دانشجو- استاد محور مبتنی بر وظیفه، جامعه نگر صورت می گیرد. این فعالیتها با تکیه بر روش های آموزشی و نیز مشارکتی اجرا می گردد. به طور خلاصه این برنامه بر راهبردهای زیر استوار است.
- آموزش مبتنی بر وظایف حرفه ای
- آموزش توأم دانشجو و استاد محور
- آموزش مبتنی بر مشکل
- آموزش جامعه نگر
- آموزش مبتنی بر موضوع
- آموزش مبتنی بر شواهد
- آموزش مبتنی بر آزمایشگاه رسانه( Media Lab )
روش ها و فنون آموزشی
در این دوره عمدتاً از روش ها و فنون آموزشی زیر بهره گرفته خواهد شد.
- روش های سخنرانی تعاملی، ایفای نقش ، نمایش
- انواع اجلاس های بین رشته ای، بین دانشگاهی و درس گروهی
- بحث گروهی و فنون گروه های کوچک
- کارگاه های آموزشی
- ژورنال کلاب
- مشارکت در آموزش رده های پایین تر
- خود آموزی
- آموزش در عرصه ( کارآموزی- کارورزی)
- یادگیری مبتنی بر پروژه
- آموزش مجازی
انتظارات اخلاقی از فراگیران
مسئولیت های اخلاقی دانش آموختگان کارشناسی ارشد در این رشته عبارتند از:
- مسئولیت پذیری و پاسخگویی در قبال مردم برای آموزش؛ ارتقاء، نگهداری و بهبود سلامت افراد، خانواده ها، گروهها و اجتماع با اولویت دادن به مواردی که با رعایت اصول اختیار فردی، حقوق انسانی و برابری منجر به تامین و ارتقاء سلامت و رفاه افراد و جامعه می شود.
- مسئولیت پذیری و پاسخگویی در قبال حرفه. برای حفظ، منزلت و احترام شئون حرفه ای و ترویج سلوک اخلاق حرفه ای در بین همکاران.
- مسئولیت پذیری و پاسخگویی در اجرای شایسته و علمی برنامه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت: راهبردها و روش های مورد نیاز باید با رعایت حقوق، کرامت، رازداری و ارزش انسانی مخاطبان انتخاب و به کارگیری شوند.
- مسئولیت پذیری و پاسخگویی پژوهش و ارزشیابی، در هنگام برنامه ریزی و اجرای پژوهش یا ارزشیابی باید مطابق قوانین و مقررات ملی، خط مشی های سازمانی و استانداردهای حرفه ای عمل نمایند.
ارزشیابی فراگیر(Student Assessment)
الف) روش ارزیابی:
دانشجویان با روش های زیر ارزیابی خواهند شد.
- کتبی
- شفاهی
- آزمون تعاملی رایانه ای
- DOPS (Direct Observation of Procedural Skills)
- Project Based Assessment
ب) دفعات ارزیابی
- آزمونهای میان دوره
- آزمونهای پایان دوره
منبع: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت آموزشی، دبیرخانه شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی. برنامه آموزشی و ضوابط رشته آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت درر مقطع کارشناسی ارشد، 1397
اخبار اختصاصی
آرشیو
